Morfoloxía: Palabras derivadas

 LINGÜÍSTICA, MORFOLOxÍA, GRAMÁTICA
magarciaguerra.com/2013/09/morfologia-palabras-simples/

As palabras derivadas están formadas por un lexema e un ou varios morfemas derivativos (prefixos, interfixos , sufixos).

Prefixación 

É un tipo de derivación no cal se coloca un morfema derivativo antepoñéndoo ao lexema: re-fac-er, con-viv-ir , des-aproveit-ar. Os prefixos non cambian a categoría gramatical da base léxica (algo que si sucede cos sufixos).

 apolítico. a-polític-o

                        a- > Morfema dependente derivativo prefixo
                        -polític- > Lexema
                         -o > Morfema dependente flexivo xénero masculino
    Categoría gramatical: adxectivo.

 descifrar.    des- > Morfema dependente derivativo prefixo.

                         -cifr- > Lexema
                         -ar- > Morfema dependiente flexivo verbal que indica infinitivo, primeira conxugación.
         Categoría gramatical: verbo

Prefixación múltiple

Pode darse o caso no que unha determinada palabra teña varios prefixos, na maioría de casos, estas palabras poderían encadrarse na lingua coloquial. Nestes casos, tamén se consideran como palabras derivadas: super-des-orell-ad-o, super-mega-bonit-o.

Sufixación

A derivación mediante a adición de sufixos a un lexema é o procedemento máis frecuente e productivo na formación de palabras .Os sufixos son morfemas derivativos que poden engadirse a un substantivo, a un adxectivo ou a un verbo podendo, incluso, cambiar a categoría gramatical. Así, por exemplo, hai sufixos que converten adxectivos en substantivos: branco > branc-ura, fermoso - fermos-ura ou malo > mal-dade.
Os sufixos teñen significado: -ista: o que realiza unha actividad tenis > ten-ista ( neste caso,  -ista non ten un morfema flexivo de xénero femenino xa que non existe -isto, ao non haber oposición, non hai segmentación morfolóxica).
Ademais, os sufixos serven para expresar unha apreciación determinada ( sufixos alterativos:despectivos, aumentativos, diminutivos) : casa> cas-ucha.

Por outro lado, a sufixación serve para crear novas palabras dun modo sinxelo e económico:
carta(todo lexema, non existe * cart-o) > cart-eira ( lugar no que se gardan as cartas) > cart-er-ista (persoa que rouba unha carteira).

 igualdade.

igual- > lexema
-dade > Morfema dependente derivativo sufixo (significativo nominal).
Categoría gramatical: substantivo.

 migrañoso

migrañ- > Lexema
-os- > Morfema dependente derivativo sufixo (significativo adxectival).
-o > Morfema dependente flexivo nominal de xénero masculino.
IMPORTANTE: o sufixo -oso ten un morfema flexivo para identificar o xénero. Non se considera que teña un interfixo -os.
Categoría gramatical: adxectivo.

É posible que unha palabra sufra un proceso de sufixación múltiple:

 europeización

europ- > Lexema
-e- > Morfema dependente derivativo interfixo.
-iz- > Morfema dependente derivativo interfixo.
-ación > Morfema dependente derivativo sufixo (significativo nominal).

IMPORTANTE: Para saber cando un determinado morfema é realmente un interfixo (e non un sufixo previo a outro sufixo), eliminamos o sufixo final para comprobar se, a palabra que nos queda, ten ou non existencia independente na lingua:

• Se existe, é un sufixo: puñ-al-ada (puñ-al existe).
• Se non existe, é interfixo: curs-il-ada ( curs-il* non existe).

Prefixación+sufixación (derivación)

Tamén podemos formar palabras derivadas utilizando os dous procesos de derivación explicados anteriormente (prefixación e sufixación) nunha mesma palabra. Desta forma, palabras simples como vestir  poderíanse prefixar:des-vestir, sufixar: vest-ido, ou derivar con ambos procesos: des-vest-ido. Así, a creación de palabras en español  convértese nun proceso que pode dar lugar a moitas outras palabras.

 impensable.

im- > Morfema dependente derivativo prefixo.
-pens- > Lexema.
-able > Morfema dependente derivativo sufixo.

A prefixación ou a sufixación pódense dar nunha palabra que xa foi anteriormente derivada, desta forma podemos crear moitas combinacións de palabras a partir dun lexema (dando lugar á súa familia léxica);  por exemplo de carne, carn-ic-eir-o, carn-ic-er-ía, en-carn-ar, en-carn-iz-ad-o; ou a palabra am-ar, am-or, am-ad-o, (1)en-am-or-ar, en-am-or-ad-o, (2)des-en-am-or-ad-o, etc.

• (1) palabra parasintética 
• (2) palabra derivada a partir dunha parasintética.

Enlaces de la serie
1. Palabras simples
2. Palabras derivadas
3. Palabras compostas
4. Palabras parasintéticas